छठ पूजा: सूर्य देवता को आशीर्वाद र प्रकृति सँगको अनमोल सम्बन्ध

 छठ पूजा: प्रकृति र मानवता बीचको सन्तुलनको पर्व

छठ पूजा सूर्य देवताको पूजा गर्ने एक प्राचीन र महत्त्वपूर्ण पर्व हो। यो पर्व प्रकृति र मानव जीवन बीचको गहिरो सम्बन्धलाई मनाउँछ र लाखौं मानिसहरू यसलाई सूर्यास्त र सूर्योदयको समयमा नदी किनारमा मनाउँछन्। यसको जरा वेदिक परम्परामा पाइन्छ र यसको साधारण तर शक्तिशाली विधिहरूले मानिसलाई ब्रह्माण्डीय उर्जासँग जोड्न मद्दत गर्छ, जसले शान्ति, समृद्धि र राम्रो स्वास्थ्यको आशीर्वाद प्राप्त गर्न सहयोग पुर्याउँछ। यस लेखमा, हामी छठ पूजा बारे सबै जानकारी प्रस्तुत गर्दैछौं, जुन आज विश्वभरि मनाइन्छ।

छठ पूजा को इतिहास र उत्पत्ति

छठ पूजा Rigveda (ऋग्वेद) मा उल्लेख गरिएको छ र यसको उत्पत्ति प्राचीन वैदिक कालमा भएको मानिन्छ। सूर्य देवता, जसलाई पृथ्वीको जीवन र ऊर्जा को स्रोत मानिन्छ, को पूजा गरिन्छ। एउटा कथा अनुसार द्रौपदी र पाण्डवहरूले कठिन समयमा पार पाउनका लागि छठ पूजा गरेका थिए, र अर्को कथा अनुसार भगवान राम र सीताले अयोध्यामा फर्केपछि छठ पूजा गरेका थिए।

छठ पूजा को महत्त्व

छठ पूजा को दौरान, सूर्य देवताको पूजा दीर्घायु, समृद्धि र स्वास्थ्यको लागि गरिन्छ। भक्तजन सूर्य देवता प्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्छन् जसले पृथ्वीमा जीवनलाई निरन्तरता दिन्छ। भक्तहरूले विश्वास गर्छन् कि सूर्य देवतालाई प्रसन्न पारेर उनीहरूले आफ्ना परिवारको समृद्धि र कल्याण प्राप्त गर्न सक्छन्।

छठ पूजा कहिले मनाइन्छ?

छठ पूजा दीपावलीको छैटौं दिनपछि, सामान्यत: अक्टोबर वा नवंबर महिनामा मनाइन्छ। यो चार दिनको पर्व हो र प्रत्येक दिनको विशेष परम्परा र महत्व हुन्छ।

छठ पूजा का चार दिन

1. पहिलो दिन: नहाय-खाय (Bathing and Eating)
   पहिलो दिन भक्तजनले आफू र आफ्नो वातावरणलाई शुद्ध गर्ने काम गर्छन्। नदी वा पोखरीमा स्नान गरी आफ्नो आध्यात्मिक शुद्धताको आरम्भ गर्छन्।

2. दोस्रो दिन: लोहण्डा र खरना (Lohanda and Kharna)
   दोस्रो दिन भक्तजन एक दिनको उपवासी गर्छन्, जसलाई साँझको समयमा किर (चिउड़े, दूध र गुड़को बनेको विशेष भोजन) संग तोडिन्छ। यो भोजन पवित्र मानिन्छ।

3. तेस्रो दिन: संध्या अर्घ्य (Sandhya Arghya - Evening Offerings)
   तेस्रो दिन सूर्यास्तको समय पहिलो अर्घ्य दिइन्छ। परिवारजन नदी किनारमा एकत्रित भएर अनुष्ठान गर्दछन्, पारंपरिक लोक गीत गाइन्छ र फल र अन्य अर्पण वस्तुहरूको टोकरीमा अर्पण गरिन्छ।

4. चौथो दिन: उषा अर्घ्य (Usha Arghya - Morning Offerings)
   चौथो र अन्तिम दिन सूर्य उग्ने समय अर्घ्य अर्पण गरिन्छ, जसले उपवासको समापन र आशीर्वादको प्राप्ति को संकेत गर्दछ।

छठ पूजा का प्रमुख अनुष्ठान

• उपवासी: भक्तजन २४ घण्टा भन्दा बढी समयसम्म पानी बिना उपवास गर्छन्, जसले सूर्य देवता प्रति उनीहरूको श्रद्धा र भक्ति प्रकट गर्छ।
• नदी पूजा: सबै अनुष्ठान पानीको नजिकको स्थानमा गरिन्छ, जस्तै ताल, पोखरी र नदी, जसले शुद्धता र प्रकृति सँगको सम्बन्धलाई प्रकट गर्दछ।
• अर्पणको टोकरी: भक्तजन मौसमी फल, मिठाइयाँ, नारियल, र गन्ना जस्ता पवित्र वस्तुहरू बासको टोकरीमा तयार गर्छन्।

छठ पूजा का पारंपरिक प्रसाद

पारंपरिक प्रसादमा फल, चिउड़े, नारियल र ठेकुवा (गहुँको आटा, गुड़ र घीबाट बनेको मिठाई) राखिन्छ। यी वस्तुहरू अनुष्ठान पछि प्रसाद को रूपमा वितरित गरिन्छ।

अमेरिकामा छठ पूजा का उत्सव

भारतको प्रवासी समुदायको विस्तारसँगै, छठ पूजा अब अमेरिका जस्ता विकसित राष्ट्रहरूमा पनि लोकप्रिय हुँदै गएको छ। New York, Chicago र San Francisco जस्ता शहरहरूमा भक्तजन नदी, तालाब र पार्कहरूमा एकत्रित भएर अनुष्ठान गर्छन् र मन्दिरहरूमा सामुदायिक कार्यक्रमहरू आयोजित गरिन्छ।

पर्यावरण सँगको सम्बन्ध र छठ पूजा को महत्त्व

छठ पूजा प्राकृतिक तत्त्व र जल स्रोतहरूको प्रयोगमा आधारित हुने कारणले गर्दा यो प्राकृतिक संरक्षण को महत्त्वलाई सम्झाउँछ। यस पर्वले वातावरणको रक्षाका लागि eco-friendly व्यवहारलाई प्रवर्द्धन गर्दछ र प्राकृतिक सन्तुलनमा जीवन यापन गर्ने महत्त्वलाई जनाउँछ।

छठ पूजा सँग सम्बन्धित रोचक तथ्यहरू

• छठ पूजा एकमात्र हिन्दू पर्व हो जसमा सूर्यास्त र सूर्योदय दुबैको पूजा गरिन्छ।
• उपवासीको कडाईले शरीरको detoxification (विषहरण) गर्ने विश्वास गरिन्छ।
• ठेकुवा छठ पूजा को प्रमुख मिठाई हो।
• यो पर्व नेपाल र भारतका विभिन्न राज्यहरू, विशेष रूपमा बिहार, उत्तर प्रदेश, र झारखण्ड मा पनि मनाइन्छ।

---

निष्कर्ष

छठ पूजा एक परिवारको एकता, प्राकृतिक संरक्षण र भक्ति को पर्व हो। यो पर्व विश्वभरका समुदायहरू द्वारा मनाइन्छ र यसले मानिसको प्रकृति र पुरातन परम्परासँगको अडिग सम्बन्धलाई प्रकट गर्छ। यो पर्व भक्ति, संस्कृति र प्राकृतिक सन्तुलनको अद्भुत अनुभव दिन्छ, चाहे तपाईं लामो समयदेखि भक्त हुनुहुन्छ वा यो तपाईंको पहिलो अनुभव हो।